In april 2025 deed Marieke Smit, gemeenteraadslid voor GroenLinks, een voorstel aan het College van B&W om de slachtoffers van heksenvervolgingen in Nijmegen in ere te herstellen. Zij telt dertien slachtoffers die tussen 1469 en 1603 in Nijmegen werden beschuldigd van hekserij. Zeker tien van hen werden ter dood veroordeeld en terechtgesteld. Enkele namen van slachtoffers zijn terug te vinden in de oude stadsarchieven van Nijmegen. Hier werden zij beschreven als ‘tovernersters’ en als straf ‘gebrandt’.
Voorstel
Smit wil meer aandacht voor deze slachtoffers in onze stadsgeschiedenis. Daarom stelt ze voor om straatnamen in nieuwe wijken te vernoemen naar de slachtoffers en ze pleit voor wetenschappelijk onderzoek naar de heksenvervolgingen.
Formicarius
Naast de stadsarchieven, is de Formicarius (‘Mierenhoop’, gedrukt 1475) van Johannes Nider, een Duitse dominicaner theoloog, een interessante bron in onze collectie in dit verband. In dit boek noteert Nider ooggetuigenverslagen van zijn tijdgenoten over hekserij door zowel mannen als vrouwen. Ook vermeldt hij de vervolgingen door de inquisitie, de kerkelijke rechtbank. Hiermee geeft de Formicarius een uniek kijkje in de belevingswereld van de late middeleeuwers. Ook had het grote invloed op latere literatuur over hekserij, zoals de beruchte Malleus Maleficarum (‘Heksenhamer’, rond 1485). De Formicarius is recent gedigitaliseerd en door te bladeren in de Digitale Studiezaal.
Nider besteedt bijna een compleet hoofdstuk aan zijn tijdgenote Jeanne d’Arc, die in 1431 werd verbrand als ketter. Door haar belangrijke rol in de Franse strijd tegen de Engelsen was niet iedereen overtuigd van haar schuld. Maar Nider twijfelde duidelijk niet; volgens hem sprak niet God maar een boze geest tot Jeanne en daarmee was haar dood gerechtvaardigd. Desondanks werd zij na haar dood in ere hersteld, heilig verklaard en groeide ze uit tot nationale held van Frankrijk. Wellicht worden de slachtoffers van heksenvervolgingen in Nijmegen binnenkort, net als Jeanne d’Arc, ook in ere hersteld.
Verder lezen
- Willem de Blécourt, Tovermeesters in Nijmegen (PDF).
- Nighman, Chris. “The ‘Manipulus Florum’, Johannes Nider’s "Formicarius, and Late Medieval Misogyny in the Construction of Witches Prior to the ‘Malleus Maleficarum.’” The Journal of Medieval Latin 24 (2014).