Een pater loopt een homobar binnen en steekt een sigaar op… Het klinkt als het begin van een flauwe grap, maar dat is het niet. Die pater was Toon van Heusden en hij speelde een belangrijke rol in de roze geschiedenis van Nijmegen. In het kader van Queer Geschiedenismaand zetten we onze roze spotlights op ons archief van Stichting Beheer Homohuis Nijmegen, oftewel Villa Lila.
Jaren tachtig: de oprichting
We gaan terug naar het Nijmegen van begin jaren tachtig. Vanuit verschillende organisaties werd flink gestreden voor de broodnodige emancipatie van homoseksuelen. Namens de Regionale Pastorale Werkgroep Homofilie lanceerde pater Toon van Heusden het idee om al die organisaties samen te brengen in één ontmoetingshuis: een ‘homohuis’. In 1982 werd de Stichting Beheer Homohuis Nijmegen opgericht en na de nodige fondsen bij elkaar te hebben gesprokkeld volgde in maart 1984 de aankoop van een winkelpand aan de In de Betouwstraat.
Verzet
Niet alle winkeliers waren blij met de komst van het homohuis. Sommigen vreesden voor verlies aan klandizie en mogelijke ongeregeldheden zoals bij homocafé Het Bakkertje tijdens de Zomerfeesten van 1983. In een ongekende uitbarsting van homohaat viel een groep gewelddadige jongeren vertrekkende bezoekers van het café aan en staken de etalage in brand. De cafégangers vochten terug maar kregen onvoldoende ondersteuning van de politie. Zie voor het verhaal van de cafégangers hierover het COC Zwartboek 'Zomerfeest, Homofeest?'. Uiteindelijk kwam het homohuis er, ondanks de bezwaren van de winkeliers. Op 25 mei 1985 werd Villa Lila feestelijk geopend door Evelien Eshuis, het toen enige openlijk lesbische kamerlid.
Activiteiten in Villa Lila
Ruim 25 jaar was Villa Lila een begrip in Nijmegen. Het pand gaf een thuis aan verschillende belangenorganisaties voor Nijmeegse lhbti+’ers, zoals het COC, Pinkeltje, GACH en het Lesbisch Archief Nijmegen. Er waren feesten, debatten, theatervoorstellingen, filmavonden en exposities. Schrijver Cees van der Pluijm interviewde er gasten voor Talkshow Pluijm! en lesbiennes konden er op ‘pottenzelfverdedigingcursus’. Er werden speciale activiteiten georganiseerd voor homo’s, lesbiennes en biseksuelen van kleur. Ook werd er gezongen door het ‘potten- en flikkerkoor’ Cantus Obliquus en konden koppels van hetzelfde geslacht er samen op dansles.
Einde Villa Lila
In maart 2011 sloot Villa Lila de deuren. Pater Toon van Heusden bezocht nog op hoge leeftijd de Villa voor een borrel, een sigaar en een luisterend oor. In 1993 werd hij geridderd voor zijn grote verdiensten. In hetzelfde jaar overleed hij op 83-jarige leeftijd. Als eerbetoon kwam er een Toon van Heusdenzaal in Villa Lila en werd een jaarlijkse lezing naar hem vernoemd. Villa Lila directeur Helm de Laat schreef: "Toon van Heusden zal zeer velen in de herinnering blijven als een moedige, een strijdlustige, een geestige en een warmhartig mens. […] En wat was hij trots op de Villa, die hij een beetje als zijn werkstuk beschouwde." Wat zou de pater gevonden hebben van de huidige staat van emancipatie van lhbti+ers in de wereld?
Archieven
Het beheer van de Villa was in handen van de Stichting Beheer Homohuis Nijmegen. De archieven van die stichting berusten bij het Regionaal Archief Nijmegen en bevatten veel interessant materiaal over de oprichting, de organisaties die er gehuisvest waren en verschillende activiteiten die er werden georganiseerd. De exemplaren van de bewaarde nieuwsbrieven Villa Nieuws, Villa Lila Nieuwsflits en Villa Flits (1984-2003) zijn online door te bladeren. Voor inzage in de overige openbare stukken is iedereen welkom in de studiezaal.