Zoals eerder gemeld maakt het Regionaal Archief Nijmegen momenteel het gemeentelijk secretariearchief 1810-1946 beter toegankelijk voor het publiek. Onlangs is de rubriek ‘Bevolking, verkiezingen’ onder handen genomen.
Dossier
Daarbij kwam een dossier aan het licht over de registratie van personen die vanaf september 1944 tot en met juli 1945 in Nijmegen of directe omgeving omkwamen, vrijwel allen als gevolg van oorlogsgeweld. Het is een dik dossier, zó dik dat je er stil van wordt. Het bevat gedetailleerde informatie over honderden personen die stierven in de ‘granatentijd’, die begon met de bevrijding van de stad in september 1944 en eindigde in maart 1945, toen ze buiten het bereik van het Duitse geschut kwam te liggen. In die maanden betreurde de frontstad Nijmegen ruim achthonderd oorlogsdoden, ongeveer evenveel als het aantal dodelijke slachtoffers van het Amerikaanse bombardement van 22 februari 1944.
Het dossier bestaat uit drie submappen: ‘bekenden’, ‘totaal onbekenden’ en ‘onvoldoende gegevens, meestal vreemdelingen’. De meeste stukken zijn registratieformulieren waarin de gemeentepolitie de beschikbare informatie van elke overledene zo zorgvuldig mogelijk heeft vastgelegd: om wie gaat het, wat is de aard van de verwondingen, wat was de vindplaats van het lijk, waar bevindt het zich tijdens de registratie, wie hebben de overledene geïdentificeerd? Honderden gevallen, het ene nog schrijnender dan het andere. Drie kinderen van het gezin Van Aerde, Javastraat 4, die op 24 februari 1945 omkomen bij een granaatinslag op de Wilhelminasingel, en geïdentificeerd worden door hun 17-jarige broer. Verminkte, onherkenbare lijken van kinderen en volwassenen die op 2 oktober 1944 zijn gestorven in de kelders van de kapokfabriek aan de De Ruyterstraat die enkele voltreffers heeft gehad. De 19-jarige Russin Hadaska Moskowitz, die op 4 juli 1945 in het ziekenhuis overlijdt aan ‘hongerziekte’. Gesneuvelde Duitse militairen die zijn geïdentificeerd aan de hand van hun legitimatieplaatje. Het menselijk leed dat achter de formulieren schuilgaat is niet te bevatten.
Archief als bron
De gemeente had de registratieformulieren in 1944-1945 op de eerste plaats nodig voor het opmaken van overlijdensakten van de burgerlijke stand. Nu, bijna tachtig jaar later, vormen ze een belangrijke informatiebron voor nabestaanden, andere belangstellenden en historisch onderzoekers. Tot die laatste categorie behoort bijvoorbeeld de werkgroep Oorlogsdoden Nijmegen. Mede op grond van dit soort archiefstukken heeft die werkgroep een website samengesteld, een digitaal monument voor de naar schatting ruim 3700 personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog door oorlogshandelingen om het leven zijn gekomen in of buiten Nijmegen, maar die in de stad woonden, werkten of tijdelijk verbleven, of er begraven werden.
Zelf onderzoek doen in het secretariearchief 1810-1946? Iedereen is van harte welkom in de studiezaal, dinsdag t/m vrijdag tussen 11.00 en 17.00 uur. De inventaris is hier te raadplegen.