Een van de omvangrijkste en belangrijkste archieven die het Regionaal Archief Nijmegen (RAN) beheert, is dat van de Secretarie Nijmegen over de jaren 1810-1946. In deze periode maakte Nijmegen een stormachtige ontwikkeling door, van een vestingstadje met 13.500 inwoners tot een door de Tweede Wereldoorlog gehavende universiteitsstad met ruim 100.000 inwoners. Het secretariearchief bestrijkt alle onderwerpen waarmee de gemeente bemoeienis had en vormt daardoor een schatkamer voor wie meer wil weten over Nijmegen en de Nijmegenaren in die tijd.
Momenteel maakt het RAN dit archief beter toegankelijk voor het publiek. Onlangs zijn de stukken uit de rubriek Openbare orde onder handen genomen. Daarbij bleek eens te meer dat er achter ogenschijnlijk alledaagse dossieromschrijvingen opmerkelijke verhalen schuil kunnen gaan. Zoals bij een dossier over de tijdelijke intrekking van een muziekvergunning van concertgebouw De Vereeniging in 1942. Wat was er aan de hand?
Oranje-limonade op de NSB-'kameraadschapsavond'
Op 29 augustus 1942 organiseerde de NSB in de grote zaal van De Vereeniging een 'kameraadschapsavond'. De avond werd bijgewoond door de beruchte Nijmeegse NSB-politiecommissaris Van Dijk. Hij werd vergezeld door enkele prominente Duitsers, onder wie de consul Weibeler en de geüniformeerde Obersturmführer Herfurth uit de persoonlijke staf van de Reichsführer-SS. In de pauze begaf het gezelschap zich voor een drankje naar de foyer. Tot ergernis van Van Dijk negeerden de kelners hen daar volkomen: 'Nadat wij ongeveer een kwartier zonder bediend te worden ter plaatse hadden gezeten, heb ik door luid op de tafel te kloppen uiteindelijk gedaan weten te krijgen, dat een kelner zich bij ons vervoegde.' De mannen in het gezelschap bestelden bier. Na tien minuten bracht de kelner hen echter oranje-limonade (een niet mis te verstane verwijzing naar het Nederlandse koningshuis) met de mededeling dat het bier op was. En dat terwijl andere gasten die later in de foyer hadden plaatsgenomen eerder werden bediend en wél bier kregen.
Vergunning Vereeniging ingetrokken
De politiecommissaris ontplofte van woede en wilde zijn beklag doen bij directeur Van Deinum van de Vereeniging. Deze bleek echter onvindbaar. Van Dijk meende een 'systeem' te herkennen in het negeren en in de maling nemen van nationaalsocialisten door leden en bestuur van De Vereeniging. Daarom riep hij waarnemend burgemeester Van der Velden op om De Vereeniging te bestraffen door voor de foyer gedurende drie maanden geen vergunningen en andere gunsten meer te verlenen en al verleende gunsten in te trekken. De burgemeester probeerde de zaak te sussen, wat Van Dijk alleen maar kwader maakte. Daarop stapte hij naar de procureur-generaal in Arnhem, die alle toestemmingen voor het houden van bijeenkomsten in De Vereeniging introk. En - zo dreigde de politiecommissaris - als de burgemeester bleef weigeren om De Vereeniging te bestraffen, dan zou hij de Beauftragten des Reichskommissars inschakelen.
In overleg met de Duitse consul lukte het de burgemeester de zaak te kalmeren. Hij trok de muziekvergunning voor de foyer van De Vereeniging voor één maand in en wist de procureur-generaal ertoe te bewegen om diens strafmaatregelen te beëindigen. Van der Velden waarschuwde het bestuur van De Vereeniging 'ernstig' om tegen herhaling te waken, aangezien de procureur- generaal in dat geval het bestuur naar huis zou sturen.
Zelf 'schatgraven' in het archief van de Secretarie Nijmegen 1810 - 1946? Raadpleeg hier de voorlopige inventaris. De studiezaal van het RAN is dinsdag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur open. Klik hier voor alle blogs van het RAN.