Twee rijke brandweerarchieven zijn nu beschikbaar voor publiek. Het gaat om het archief van de Dienst Brandweer Gemeente Nijmegen (1910-2003) en het archief van de Gemeenschappelijke Regeling Regionale Brandweer Nijmegen en Omstreken (1981-2003).
Geschiedenis van de Nijmeegse brandweer
De brandweer was lange tijd een permanent georganiseerde dienst. Wanneer brand uitbrak, trad een draaiboek in werking en voerde een aantal burgers verplicht bepaalde taken uit. Leidinggevende taken lagen bij de stadsbestuurders. De brandweer kende vanaf 1816 twee opperbrandmeesters (de burgemeester of diens plaatsvervanger), brandmeesters (allen raadsleden), onderbrandmeesters en spuitgasten. Torenwachters sloegen bij dreigend gevaar alarm.
Ook de brandpreventie was een taak van de gemeente. Zij stelde bouwvoorschriften op, en regels voor bedrijven en personen die brandgevaarlijk werk verrichtten.
In 1875 werd de brandweer gereorganiseerd waardoor er sprake was van een ambtelijke brandweerdienst. Het stadsbestuur had er zelf geen directe taak meer aan. Een opperbrandmeester kreeg de leiding over de brandweer.
De brandweerverordening van 1879 regelde dat de directie van de brandweer kwam te liggen bij de directeur van de Waterleiding en de Gasfabriek. De reden voor deze bijzondere combinatie was dat bij de aanleg en uitbreiding van het gemeentelijk waterleidingnet overal ook brandkranen werden geplaatst. Deze voorziening was een belangrijke verbetering voor de brandweer, die lange tijd was aangewezen op pomp- en schepwater.
Hoofdpost van de brandweer
De hoofdpost van de brandweer was begin twintigste eeuw gevestigd in een pand aan de Hertogstraat. In september 1944 werd het pand door oorlogshandelingen vernield. Na twee jaar keerde de brandweer terug naar het herstelde pand. Begin jaren vijftig vond de verhuizing naar de Thijmstraat plaats. In 1980 kreeg de brandweer een nieuw onderkomen aan de Professor Bellefroidstraat.
Samenwerking
Toenemende risico's door de industrialisatie, het vervoer en gebruik van gevaarlijke stoffen en de sterke toename van het verkeer vroegen vanaf de jaren vijftig om meer samenwerking tussen de verschillende brandweerkorpsen in de regio. In de periode 1981-2003 participeerde de gemeente Nijmegen in de Gemeenschappelijke Regeling Regionale Brandweer Nijmegen en Omstreken, die de samenwerking en coördinatie tussen de verschillende gemeentelijke brandweerkorpsen en de hulpverlening in de regio moest verbeteren.
Dienst Brandweer Gemeente Nijmegen
Het archief van de Nijmeegse brandweer illustreert de ontwikkeling van een vrijwilligersorganisatie met slechts enkele betaalde krachten, tot een beroepsbrandweer. Naast de locaties komen ook de gebruikte brandweervoertuigen, spuiten, ladders en ander materieel aan bod. Niet minder interessant zijn de stukken over de taakuitvoering van de brandweer, bijvoorbeeld de omvangrijke series brand- en hulpverleningsrapporten uit de periode 1944-1995.
Tweede Wereldoorlog
Het archief bevat bovendien veel informatie over de voor Nijmegen gitzwarte laatste oorlogsjaren, zoals een uitgebreid verslag van adjunct-hoofdbrandmeester Chr. L. van Mameren van de belevenissen van de Nijmeegse brandweer vanaf het bombardement van 22 februari 1944 tot eind april 1945 (‘De brandweer in de vuurlinie’). Aangrijpend is het ‘gedenkteken’ voor de 23-jarige vrijwillige brandweerman Thijs Broekkamp, omgekomen tijdens de bevrijding van de stad in september 1944.
Thijs had zich na de voltooiing van zijn studie op de Zeevaartschool in Vlissingen en later in Nijmegen (Kolpinghuis) als brandwacht gemeld bij de Nijmeegse brandweer om aan de arbeidsdienst te ontkomen. Op 18 september 1944 is hij na het blussen van een brand in de Bisschop Hamerstraat en In de Betouwstraat, fietsend naar de Brandweerkazerne op het Hertogplein vlak bij dit plein door een, waarschijnlijk Amerikaanse, kogel getroffen. Hij kwam op 18 september om "tijdens de uitoefening van zijn plicht", aldus de overlijdensadvertentie in De Gelderlander van 25 september 1944. Het lichaam van Broekkamp kon pas op 21 september 1944 door de brandweer worden geborgen. Bij het opmaken van zijn overlijdensverklaring werd geconstateerd dat hij overleden was door een scherf in zijn hals.
Regionale Brandweer Nijmegen en Omstreken
De Gemeenschappelijke Regeling Regionale Brandweer Nijmegen en Omstreken was een samenwerkingsverband, opgericht in 1981 door Nijmegen en dertien naburige gemeenten. De GR had geen eigen personeel in dienst, maar maakte gebruik van de diensten van medewerkers van de Nijmeegse gemeentebrandweer. Het archief geeft een mooi beeld van de taken en activiteiten van de Regionale Brandweer, zoals de centrale alarmering en ondersteuning van de samenwerkende brandweerkorpsen. Ook vindt u er informatie over de organisatie van opleidingen van brandweerpersoneel en rampenbestrijdingsoefeningen, de onderlinge afstemming en advisering op het gebied van de brandpreventie en brandbestrijding, en het aanschaffen en beheren van gezamenlijk materieel en uitrusting. De GR Regionale Brandweer Nijmegen en Omstreken werd per 1 januari 2004 ingetrokken. De taken gingen toen over naar de Regionale Brandweer Gelderland-Zuid.
Een paradepaardje van de Regionale Brandweer was de blusboot ‘Gelderland’, die in 1982 in gebruik werd genomen en inmiddels is verkocht aan de Verenigde Arabische Emiraten. Kijk hier voor alle blogs van het RAN.
